نوروفیدبک یا بازخوراند عصبی نوعی از بیوفیدبک یا بازخوراند زیستی است. در بازخوراند زیستی، ما به وسیله ابزار خاصی می­توانیم از وضعیت بدن خود آگاه شویم و این آگاه شدن می­تواند به ما در تنظیم برخی از عملکرد های بدنمان کمک کند. 

با تقویت رفتار مناسب، این رفتار، رفته رفته برای ما عادی می­شود و به صورت الگوی طبیعی ما در می­آید. مثلاً اگر ما وسیله­ای در اختیار داشته باشیم که میزان ضربان قلبمان را نشان دهد و ما بر آن دقت داشته باشیم و تلاش کنیم، امکان این را خواهیم داشت که به طور موثرتری همراه با یادگیری مراحل تن آرامی، ضربان قلب و حتی فشار خون خود را کنترل کنیم. به همین ترتیب اگر ما دستگاهی داشته باشیم که ما را از نوع فعالیت مغزمان آگاه کند؛ با تمرین مستمر این امکان وجود خواهد داشت که مغزمان را عادت دهیم که بر حسب نیاز، فعالیت مورد نظر را برای اهداف خاصی برنامه­ریزی کند. در روش نوروفیدبک این برنامه ریزی به صورت امواج مغزی مناسب خود را نشان خواهد داد. (امواج مغزی ای که با توجه و تمرکز ارتباط دارند تقویت می­شوند و امواجی که با خواب­آلودگی و اضطراب مربوطند تقویت نمی­شوند). در این روش با تلاش برای هماهنگ کردن مغز با بازخوردی که از دستگاه می­گیریم، مغزمان را آموزش می­دهیم که چگونه عمل کند.

نوروفیدبک در چه مواردی به کار می­رود؟

 این روش بیش از چهار دهه است که برای کمک به رفع مشکل کم­توجهی و تاحدی، دیگر علایم اختلال بیش فعالی/کمبود توجه مورد استفاده قرار می گیرد و امروزه بیشترین کاربرد آن در ارتقاء سطح توجه و تمرکز افراد دچار کمبود توجه می­باشد. البته تابحال صدها تحقیق و توصیه درمانی دیگر نیز سودمندی آن را در حیطه­های مختلف، مانند اضطراب، افسردگی، میگرن، اختلالات خواب، اوتیسم و برخی اختلالات دیگر تایید کرده­اند و نوروفیدبک در این موارد نیز مورد استفاده قرار می­گیرد. از طرفی این روش امروزه برای بالابردن کارایی افراد دیگر مثل خلبانان، ورزشکاران و مانند آن نیز کاربرد وسیعی دارد (بیش از سیصد مرکز درمانی و توانبخشی در جهان، به ویژه در کشورهای پیشرفته صنعتی از این روش استفاده می­کنند و نوروفیدبک به عنوان روش کمکی در اختیار عده بسیار زیادی از حرفه های درمانی و توانبخشی قرار گرفته است).   

روند کار دستگاه نوروفیدبک چگونه است؟

می­توان گفت این دستگاه یک دستگاه محدود ولی پیشرفته الکتروآنسفالوگرافی (EEG) است که امواج مغزی محدودی را ثبت نموده و با استفاده از رایانه و نرم افزارهای مخصوص آن امواج را به ما باز می­نمایاند. برای شناسایی بیشتر فعالیت­ها (مخصوصاً برای کودکان) این بازخوردها به صورت بازی­هایی در رایانه طرح­ریزی شده است. برای این منظور الکترودهای دستگاه به مناطقی از پوست سر نصب می­گردد و سپس جلسه آموزش مغز آغاز می­شود. قابل توجه است که این دستگاه هیچ عارضه­ای بر روی پوست و اعضای بدن ندارد و مغز ندارد چون کارش در اصل ثبت کردن است.

تعداد جلسات لازم برای نوروفیدبک چقدر است؟

چون این روش یک روش آموزش مغز است و این روند شکل­گیری تدریجی است، تعداد جلسات لازم نسبتاً زیاد هستند. به همین دلیل کم­ترین زمانی که معمولا به پاسخ نسبی می­رسد، به ویژه در افرادی که مشکل توجه دارند حدود چهل جلسه است، ولی تعداد نهایی جلسات بسته به شدت مشکل و ارزیابی از پیشرفت های مراجع متفاوت است و گاه ممکن است تا رسیدن به نتیجه مطلوب تا صد جلسه نیز طول بکشد. تعداد جلسات در هفته نیز از یک تا سه جلسه  متفاوت است و به طور معمول دو جلسه در هفته مناسب است. مستمر بودن جلسات نیز از ضروریات بهبود دراین روش می­باشد.

اثرگذاری نوروفیدبک در موارد بیش فعالی/کمبود توجه چگونه است؟

افراد هفت تا شصت و پنج ساله و حتی بالاتر با میزان هوش پایین تر از متوسط، متوسط و بالاتر از متوسط می­توانند، با در نظر گرفتن تعداد جلسات لازم کاندیدای استفاده از نوروفیدبک باشند و در موارد زیر به مرور گذشت جلسات پیشرفت حاصل کنند.

-                      توجه، تمرکز و دقت

-                      تکمیل تکالیف و توانایی نظم دهی

-                      تکانشگری  

-                      بیش فعالی ملایم

نتایج می­توانند شامل موارد زیر باشند:

 -                      بهتر شدن رفتار و فرایند یادگیری

-                      بهتر شدن نمرات کلاسی

-                      افزایش عزت نفس

-                      عملکرد شغلی بهتر

-                      واقع­گرایی بیشتر نسبت به استعدادهای ذاتی

-                      افزایش نمرات در آزمون­های هوشی

-                      افزایش نمرات در مقیاس­های درجه­بندی توسط والدین

موانع عمده کاربرد و اثرگذاری این روش چیست؟

-                      وجود کم­توانی ذهنی، مشکلات و اختلالات مزمن و شدید مانند سایکوز و افسردگی یا دوقطبی شدید

-                      مواردی که فرد دارو یا موادی مصرف می­کند که بر یادگیری او تاثیر می­گذارد

-                       بیش­فعالی یا بی­قراری بسیار شدید که مانع روند یادگیری شود

-                      وجود خانواده­های شدیداً نابسامان که از همکاری در روند درمان خودداری می­کنند. 

منبع:

کاپلان و سادوک (2003). خلاصه روانپزشکی.علوم رفتاری /روانپزشکی بالینی. ویرایش نهم ترجمه حسن رفیعی و فرزین رضاعی. انتشارات ارجمند. جلد سوم (ص111-108)

Mark S.Schwartz & Frank  Andrasik(2003).  BIOFEEDBACK  A Practitioner’s Guide .Third Edition Edited. The Guilford press. New York.

 نوشته شده توسط: دکتر محمدرضا نجفی، پزشک مرکز درمان ققنوس