نوجوانی دورانی که از سن حدودا 11 تا 21 سالگی تعریف می شود بسیاری تغییرات اجتماعی و احساسی را در پی دارد.در این دوران گذر از کودکی به بزرگسالی تغییرات سریع رفتاری دیده می شود، احساس ها طغیان می کنند و آرام آرام هویت شکل می گیرد.

این تغییرات اگرچه والدین یا معلمان را گیج یا نگران می کند اما بسیاری از آنها طبیعی هستند و بخشی از رشد طبیعی محسوب می شوند اما در مواردی عوامل پر خطری در جریان تحولات نوجوانی ظاهر می شوند که می توانند فرد را در معرض آسیب مصرف مواد یا ابتلا به ایدز قرار دهد.
تغییرات نوجوانان در چند بعد مختلف جسمی، روانی و اجتماعی چشمگیر است. تغییرات فیزیکی در این دوران بسیار سریع و کاملا آشکار است و گاهی خود نوجوان را نگران می کند.تحولات فیزیکی بر اساس ژنتیک , عوامل محیطی و سلامت فرد تعیین می شود. اندازه بدن، قدرت بدنی و سن شروع بلوغ در دختران و پسران متفاوت است.در حالت طبیعی اتنظار میرود سیر بلوغ طبیعی باشد اما مصرف مواد، تجارب زود هنگام جنسی و اختلالات خوردن سلامت بلوغ فرد به شدت را تحت تاثیر قرار می دهد.

تغییرات روانی اجتماعی معمولا نگران کننده تر هستند.در این مقطع تعاملات اجتماعی و گرایش به برقراری روابط دوستانه افزایش می یابد که این ارتباطات روشی برای افزایش عزت نفس و کاهش اضطراب نوجوانان است. دختران و پسران الگوهای متفاوت در روابط اجتماعی دارند.مثلا دختر ها ترجیح می دهند دوستان کمتر اما صمیمی داشته باشند در حالیکه پسران ترجیح می دهند تعداد دوستان بیشتر و متنوع تری داشته باشند.علاقه و گرایش به والدین و معلمان جای خود را به دوستان و همسالان می دهد. نوجوانان و جوانان تمایل دارند مورد پذیرش و تحسین گروه دوستان و همسالان خود قرار بگیرند ، آنها را به عنوان الگو های فکری و رفتاری خود انتخاب می کنند، از اینکه متعلق به گروهی خاص باشند لذت می برند و .در بسیاری موارد تلاش می کنند برای گرفتن توجه و تایید این افراد دست به هر کاری بزنند که در این میان مصرف کردن مواد و تجارب زودهنگام جنسی از نگران کننده ترین رفتارهاست. بسیاری از این همسالان الگوهای قابل اطمینانی نیستند و سبک زندگی نوجوان تحت تاثیر آنان نا ایمن می شود. برای مثال در برخی گروه ها خوردن مشروب ، کشیدن سیگار،تجربه داشتن رابطه جنسی یا امتحان کردن مواد یکی از راههای نشان دادن بزرگ شدن فرد است.

نوجوانان ترجیح می دهند وظایف اجتماعی و نقش هایشان را بدون نظارت و توصیه های والدین مدیریت کنند.عزت نفس آنان بر اساس شرایط خانه و مدرسه تغییر می کند. آنها اشتغال ذهنی مداوم در مورد خود و میزان مطلوب بودن خود و بدنشان دارند که همین باعث می شود بخواهند در شرایط مختلف خود را امتحان کنند.

نوجوانان تغییرات خلقی سریع دارند، بین شادی و استرس، کمبود اعتماد به نفس،هیجان طلبی، خشم و نگرانی مدام در نوسانند. بسیاری از این تغییرات خلقی به خاطر عوامل بیولوژیکی است.از سویی تعاملات پیچیده ، تعارض با دوستان، فشار مدرسه و درگیری در روابط عاشقانه احساسات ناپایدار را تشدید می کند. در این مقطع نوجوان به شدت دنبال هویت یابی است و دنبال تعریف جایگاه خود میان همسالان و اجتماع می گردد. طبیعی است که آنها در مورد خود احساسات ناپایدار دارند و دنبال این هستند هویت جنسی را تعریف کنند اما سرگردانی میان امیال شدید جنسی ، کمبود عزت نفس و اطلاعات نادرست جنسی این فرایند را مشکل می کند.

استقلال طلبی و محک زدن مرزها از دیگر ویژگی این دوره است.آنها معمولا مرز معلمان و والدین را امتحان می کنند.آنها دنبال خود مختاری، نوجویی و کسب استقلال هستند و دلشان می خواهد اراده و توانمندی خود را فارغ از کنترل یا مراقبت خانواده امتحان کنند تا عزت نفس خود را بالا ببرند، گاهی مصرف مواد راهی برای نشان دادن استقلال و اثبات مرزهای شخصی خود است. رفتارهای پرخاشگرانه و تهاجمی علیه والدین و معلمان در بسیاری موارد ناشی از این میل است که با قدرت آنها مبارزه کنند و استقلال خود را ثابت کنند.به خاطر تحولات مغزی نوجوانان به سختی می توانند خود را جای بقیه بگذارند و هنوز قدرت درک متقابل آنها تکمیل نشده است.پس ممکن است خود محور شوند و بدون اینکه در نظر بگیرند طرف مقابل چه احساسی دارد و رفتارشان چه تاثیری بر دیگران دارد بر رفع نیازهای خود پافشاری کنند.این کمبود همدلی عموما در پایان نوجوانی برطرف می شود،اما شایان ذکر است فقدان همدلی کامل در این دوره نشان دهنده مشکلات روانی زیربنایی است و مولفه بسیار خطرناکی در احتمال ابتلا به سوءمصرف مواد وایدز است. برای اجرای دقیق تر برنامه های پیشگیری شناخت این ویژگی های خاص دوران نوجوانی برای شما اهمیت زیادی دارد که بر این اساس بتوانید ارتباطی موثر و آموزشی مناسب به آنها ارائه کنید و به جای سرزنش یا مقابله با برخی از ویژگی های رفتاری یا احساسی شان آنها را درک کنید.